BLACK NOISE [A Trinity Trilogy] is de titel van een onderzoek dat bestaat uit drie delen waarin ik de natuur gebruik als metafoor om vorm te geven aan het idee, de implicaties en mijn vertaling van de (collectieve) herinnering aan de atoombom. De titel refereert aan de codenaam van de eerste kernproef vlakbij Alamogordo in de woestijn van New Mexico, maar ook aan het feit dat het een drieluik is waarin de drie (destijds) belangrijkste economische machten aan bod komen: de VS, Japan en de Sovjet Unie. Ik ben naar Los Alamos en omstreken gereisd (SPLENDID ISOLATION, A PAST 2006, 2007), Hiroshima en Nagasaki (MONO NO AWARE, A PRESENT 2007/2008) en Chernobyl (STALKER, A FUTURE 2008). De subtitels A PAST, A PRESENT en A FUTURE gebruik ik omdat ik niet geloof dat er zoiets bestaat als De geschiedenis, of De waarheid, maar wel een mogelijke geschiedenis, of een mogelijke toekomst. Dit project is een zeer subjectieve poging vat te krijgen op het overweldigende idee van de totale vernietiging door de atoombom.

A PAST
In het eerste deel SPLENDID ISOLATION, A PAST onderzoek ik wat het sublieme van de natuur met het sublieme van de atoombom te maken heeft. De paddenstoel die ontstaat na het tot ontploffing brengen van een atoomwapen is een van de meest indrukwekkende dingen die ik ken. En tegelijkertijd het meest verschrikkelijke. Voor dit deel heb ik in Arizona en New Mexico gefotografeerd, en meer specifiek rond Los Alamos, de plaats waar de eerste atoombom is ontworpen en getest (The Manhattan Project). Onder leiding van Robert Oppenheimer heeft een groep jonge wetenschappers (de gemiddelde leeftijd was 25 jaar!) in totale afzondering aan de ontwikkeling van een nucleair vernietigingswapen gewerkt. Deze materie intrigeert mij: de combinatie van geschiedenis, wetenschap en politiek, het menselijk vernuft en individueel geweten. Een nucleaire dreiging is sindsdien altijd sluimerend aanwezig geweest, maar is nu weer manifest. Dit maakt het voor mij een urgent en actueel onderwerp. Huiveringwekkend is het te merken dat er in de verschillende musea die in Amerika aan dit onderwerp zijn gewijd nauwelijks een negatieve connotatie aan kernenergie en specifieker aan de ontwikkeling van een atoombom kleeft. In het collectief Amerikaanse bewustzijn lijkt weinig plaats voor andere geluiden dan dat de bom de Tweede Wereldoorlog heeft beëindigd en dus levens heeft gespaard, en het gebruik van radioactieve isotopen in de medische wetenschap mensenlevens redt.

Na terugkomst van mijn reis stuitte ik op de tekst Het sublieme verlangen van filosoof Jos de Mul. Hierin vond ik een mogelijke verklaring voor het feit dat ik voornamelijk landschappen had gefotografeerd. Ik bezocht dit gebied namelijk om te zoeken naar visuele aanknopingspunten, refererend aan de beelden die bekend zijn van foto’s en filmpjes en vooral het landschap leek daar nog steeds de sporen van te dragen: ik vond een ‘verschroeide’ aarde, woestenijen, dode bomen. Een aangevreten, verstoorde, maar sublieme natuur. De natuur in Amerika lijkt alle rede te boven te gaan, ze is fantastisch en verschrikkelijk tegelijkertijd en roept een enorme argwaan in mij op, grenzend aan angst. Deze combinatie, wat in de filosofie een ‘negatieve lust’ genoemd wordt, vormt voor mij de inhoudelijke verbinding tussen de bom en dit landschap.

A PRESENT
Voor deel twee van het project: MONO NO AWARE, A PRESENT ben ik naar Hiroshima en Nagasaki geweest. De directe aanleiding was een ritueel dat de bewoners van Hiroshima uitvoeren op de verjaardag van de aanval met de atoombom. Elk jaar op 6 augustus laat men duizenden kleine kubusvormige lampionnen de rivier afdrijven. Dit schouwspel doet denken aan een drijvende stad bestaande uit brandende flatgebouwtjes, de lichtjes staan voor de zielen van de slachtoffers van de atoombom. Op kleine schaal een groots beeld. Wat ik echter ook tegenkwam was een andere, zeer gecompliceerde emotie, zeker rond de herdenkingsdagen. De branding van het woord peace was onthutsend, gezien de militaire en politieke geschiedenis van Japan als agressor. Deze geschiedenis, zeker tijdens de Tweede Wereldoorlog, is fascinerend maar lastig. De bevolking als slachtoffer enerzijds; maar het collaboreren van de Japanners met Nazi Duitsland, de slachting in Nanking, Jappenkampen en troostmeisjes; kortom, Japan als dader anderzijds. Dit deel van het project gaat over verlies en slachtofferschap, agressie en politieke verantwoordelijkheid, geheugen en herinnering en was het meest lastige om te verbeelden. Dat is ook de reden dat ik dit deel Mono No Aware heb genoemd. Het is een onvertaalbaar Japans begrip dat zoiets betekent als de schoonheid van de vergankelijkheid, een grote weemoed over de dingen die voorbijgaan.

A FUTURE
Het derde deel STALKER, A FUTURE heb ik gefotografeerd in en rond Chernobyl en Pripyat, een door de Russen als modelstad gebouwde en nu door de explosie in kernreactor nummer 4 totaal verlaten spookstad. Doordat de bevolking geëvacueerd is en de natuur niet meer gereguleerd wordt zijn de huizen en gebouwen overwoekerd en lijkt een heel nieuw ecologisch evenwicht te zijn ontstaan met een grote diversiteit aan flora en fauna; de architectuur, het door de mens gemaakte en vervolgens vernietigde, wordt door de natuur heroverd. Het is een wonderlijke ervaring in dit post-apocalyptische landschap rond te lopen, je lijkt een blik in een mogelijke toekomst te kunnen werpen. Radioactieve straling is niet iets dat je ziet of voelt, maar je waarneming wordt gekleurd door de wetenschap dat alles zwaar besmet is. Eigenlijk gaat al mijn werk over juist dit gegeven: de geschiedenis van een plek kleurt je perceptie. Met het werk dat ik maak probeer ik een vertaling te maken van hetgeen ik weet van een gebied of gebeurtenis en dat wat ik ter plekke tegenkom. Analoog aan de film Stalker (Andrej Tarkovsky, 1979), waarin een ‘zoeker’ als gids fungeert voor een kunstenaar en een wetenschapper die door een verboden, besmet gebied reizen op zoek naar de vervulling van hun diepste wens, bestaat dit deel uit de projectie van 135 zwart-witbeelden van de reis naar en om Chernobyl. De stad zelf wordt sporadisch als doorkijkje in kleur getoond, de kleuraberraties van mijn oude scanner heb ik er bewust in gelaten.

English reader here